Zadah iz usta - Fetor ex ore ili Halitosis

Veoma često, pacijenti se žale stomatologu na neprijatan zadah iz usta. U savremenom dobu, ovaj problem može da im stvori ozbiljne socijalne posledice, jer se suočavaju sa situacijom da izbegavaju društvo, usled hroničnog osećaja nelagodnosti u komunikaciji sa ljudima ili da se društvo distancira od njih. Kod osoba sa halitozom, mogu da nastanu i psihički problemi koji mogu biti uzrok depresije i neuroze. Zato je neophodno utvrditi uzrok neprijatnog zadaha, kako bi se pristupilo lečenju sa pozitivnim terapijskim ishodom.

Postoje brojni uzroci neprijatnog zadaha iz usta. U pogledu etiologije (njenog porekla) treba razlikovati: oralne uzroke, fiziološke, ekstraoralne i tzv. idiopatske uzroke halitoze. Istraživanjima je utvrđeno da u 80% do 90% slučajeva uzrok halitoze potiče iz usta, a ne iz stomaka, kao što pojedine osobe misle. Kod muškaraca i žena podjednako je zastupljena, ali žene češće traže stručnu pomoć, što se objašnjava činjenicom da žene više brinu o svom zdravlju. Halitoza se ne može smatrati bolešću, već simptomom nekog oboljenja koje je najčešće oralnog porekla (iz usta), ali se može nalaziti i u udaljenim organima.

Oralni uzroci (intraoralni uzroci) halitoze

Mehanizam nastanka halitoze relativno se lako objašnjava. Prisustvom bakterija (anaerobne gram negativne bakterije) u biofilmu jezika ili dentalnom biofilmu, dolazi do pojave hemijskih jedinjenja (vodonik-sulfat, metal-metakrilat i dimetil-sulfat) koja su isparljiva i daju neugodan miris. Isto tako, na pojavu halitoze ne utiče samo količinsko prisustvo bakterija, već njihova vrsta.

Na pojavu halitoze značajno utiče oralna higijena (o čijoj povezanosti se zna još iz doba Hipokrata) jer se njenim redovnim upražnjavanjem smanjuje koncentracija isparljivih jedinjenja. U većini slučajeva, to su bakterije koje se nalaze u biofilmu jezika (neka istraživanja su pokazala da 60% isparljivih jedinjenja potiču sa jezika). Dorzalna (prednja) strana jezika je normalno ružičaste boje ili je prekrivena tankim belim fiofilmom koji se sastoji od ostataka hrane, deskvamiranih epitelnih, krvnih ćelija i bakterija. Bez obzira što se mikroorganizmi u biofilmu jezika mogu smatrati glavnim uzrokom halitoze, uvek treba imati na umu da usled hroničnog sinuzitisa, sekret iz nosa preko ždrela može da dopre do zadnjeg dela jezika i da na tim delovima podstakne rast bakterija, uzrokujući nastanak halitoze na jeziku. Oboljenja zuba (karijesi zuba) ne mogu se smatrati neposrednim uzrokom halitoze, već pre loše oralne higijene koja je direktno povezana sa nastankom karijesa. Karijesni zubi zadržavaju hranu i razmnožavaju bakterije, što utiče na loš zadah. Kod pacijenta sa protetskim nadoknadama često se može javiti halitoza, jer se i one prekrivaju biofilmom i zadržavaju hranu. Kod osoba sa hiposalivacijom (smanjeno lučenje pljuvačke), dolazi do sušenja usta pa izostaje zaštitna uloga pljuvačke, u vidu spiranja hrane i mikroorganizama, što proizvodi zadah. Slično je i kod osoba koje dišu na usta. Jedan od najčešćih uzoka halitoze oralnog porekla su: oboljenja gingive (desni) i potpornog aparata (gingivitisi i parodontopatije). Pacijenti nakon vađenja zuba (ili neke hirurške intervencije) često zanemaruju oralnu higijenu, što može da izazove pojavu prolazne halitoze.

Fiziološki uzroci halitoze

Normalno je da se kod svih osoba javlja diskretan i blag, neprijatan, miris prilikom ekspirijuma (izdaha). Intezitet neprijatnog mirisa zavisi od: doba dana, hrane, gladi, životnog doba i nekih fizioloških stanja (menstruacija). Uzrok jutarnjeg neugodnog daha, redovna je pojava kod najvećeg broja ljudi. On je prolaznog karaktera i izaziva ga smanjeno lučenje pljuvačke tokom noći, kao i hrkanje. Životno doba utiče, tako što se intezitet neprijatnog mirisa povećava sa starošću. Menstruacija je često praćena halitozom zbog uticaja polnih hormona i nije izražena kod svih žena.

Ekstraoralni uzroci halitoze

Halitoze koje se javljaju usled uzroka čije poreklo ne potiče iz usta (ekstraoralni uzrok) smatraju se pravim zadahom. Najčešći, ekstraoralni uzroci halitoze su: oboljenja respiratornih puteva, oboljenja digestivnog trakta i neka druga sistemska oboljenja. Može se javiti i zbog neadekvatne ishrane, unošenja odoriformnih materija i nekih lekova, kao i usled dehidratacije organizma. Zadah ekstraoralnog porekla ne prolazi posle sanacije usta. Intezivan zadah može biti propratni simptom različitih oboljenja iz područja uha, grla i nosa (npr. oboljenja nosa, oboljenja sinusa, hronični tonzilitisi, tumorske promene hipofarinksa i laringsa...). Neka sistemska oboljenja koja su praćena poremećajima metabolizma mogu biti uzrok stvaranja određenih produkata neprijatnog mirisa, što doprinosi stvaranju halitoze (dijabetičari). Unošenjem odoriformnih materija može nastati halitoza, bez ikakvog oboljenja. Karakteristično za ove materije je da posle resorpcije dospevaju u krv, potom se eliminišu preko pluća i osećaju prilikom izdaha, uprkos temeljnom pranju zuba (beli luk, alkohol, miris duvana – oseća se i do 15 sati posle pušenja). Kod osoba koje unose pretežno proteine i masti, a ne šećere, dolazi do stvaranja produkata neprijatnog mirisa koji se eliminišu preko izdisaja. Prolazna halitoza javlja se i zbog dehidratacije organizma, u slučajevima oboljenja praćenim visokom temperaturom, upornim povraćanjem i prolivom.

Neke osobe mogu imati neprijatan zadah, bez prisustva oralnih i ekstraoralnih uzroka (idiopatski uzroci halitoze).

Terapije halitoze

Terapije podrazumeva otkrivanje i uklanjanje njenog uzroka. Deluje se na faktore nastanka, tako je da pre same terapije, nakon uzete dobre anamneze od pacijenta, neophodno uraditi stomatološki pregled. Ukoliko stomatolog ustanovi da uzrok nije intraoralnog porekla, pacijent se često upućuje kod otorinolaringologa (ORL). U cilju odstranjivanja zadaha intraoralnog porekla, potrebno je preuzeti lečenje svih oralnih oboljenje (celokupna sanacija usta) koji su doveli do njenog nastanka i informisati (i obučiti) pacijenta o pravilnom održavanju oralne higijene.